Upadłość spółki. Takie hasło wywołuje strach u wszystkich, którzy mają coś do czynienia ze spółką, która złożyła wniosek o upadłość lub została w stosunku co doi niej ogłoszona upadłość. To „coś” do czynienia z upadającą spółką zazwyczaj wynika z umowy, nawet jeśli formalna pisemna umowa nie została zawarta pomiędzy stronami. W tym artykule obszernie opisujemy to jaki wpływ ma złożenie wniosku o upadłość i ogłoszenie upadłości na umowy, których stroną jest upadająca lub upadła spółka. Upadłość spółki dużo zmienia w relacjach z kontrahentami i pracownikami, dlatego mając pecha współpracować z takim podmiotem warto żebyś wiedział co i kiedy stanie się w Twojej relacji ze spółką, która poszła w upadłość.
Spis treści:
Niewypłacalność przedsiębiorcy. Kiedy złożyć wniosek o upadłość spółki lub jednoosobowej działalności?
Ryzyko niewypłacalności przedsiębiorcy
W dobie kryzysu gospodarczego wiele przedsiębiorstw stoi na skraju bankructwa. Aktywne uczestnictwo w obrocie gospodarczym jest obarczone ryzykiem niepowodzeń, które mogą prowadzić nawet do niewypłacalności przedsiębiorcy. W sytuacji, w której przedsiębiorca lub spółka stała się niewypłacalna, tj. utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości staje się koniecznością. Jest to wręcz obowiązek prawny osób, które zarządzają przedsiębiorstwem, za którego niedopełnienie możliwa jest odpowiedzialność karna oraz odpowiedzialność za długi spółki.
Domniemanie niewypłacalności
Domniemywa się przy tym między innymi, że przedsiębiorca jest niewypłacalny, jeżeli opóźnienie w wykonywaniu zobowiązań trwa dłużej niż trzy miesiące. Jeśli zaś chodzi o spółki, domniemywa się, że jest ona niewypłacalna także wtedy, gdy jej zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jej majątku i taki stan utrzymuje się przez okres przekraczający dwa lata.
Pamiętajcie jednak, że to tylko domniemania – wskazówki dla osób zarządzających przedsiębiorstwem. Oznacza to, że nawet jeśli spółka jest w takiej sytuacji, nie musi oznaczać to, że jest ona rzeczywiście niewypłacalna. Jednocześnie – co ważniejsze – nie oznacza to także, że dopóki taka sytuacja nie występuje (np. opóźnienia nie przekraczają 3 miesięcy), spółka niewypłacalna nie jest! Jeśli wiadomo, że spółka nie ma możliwości zapłaty wymagalnych zobowiązań pieniężnych, obowiązkiem zarządu jest złożenie wniosku o jej upadłość.
Terminy i konsekwencje złożenia wniosku
Wniosek powinien być skierowany do sądu rejonowego właściwego dla siedziby przedsiębiorstwa. Przedsiębiorca ma na wniesienie wniosku 30 dni od dnia powstania stanu niewypłacalności. Brak zachowania tego terminu może prowadzić do odpowiedzialności odszkodowawczej, karnej, a nawet do orzeczenia przez Sąd pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej na okres od jednego do dziesięciu lat.
Przekroczenie terminu na złożenie wniosku nie wyklucza jednak przeprowadzenia postępowania upadłościowego i nie skutkuje oddaleniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Taki wniosek, który został złożony po terminie, może jednak nie stanowić zabezpieczenia przed odpowiedzialnością członków zarządu za długi spółki, a o to głównie chodzi w zgłoszeniu wniosku o upadłość.
Etapy postępowania upadłościowego
Postępowanie upadłościowe można podzielić na dwa zasadnicze etapy:
- Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości – rozpoczyna się od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
- Postępowanie właściwe – otwiera je wydanie przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości.
Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy
Rozpoczęcie postępowania
Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości rozpoczyna się od skutecznego wniesienia wniosku upadłościowego. Dla skutecznego wniesienia wniosku musi on przede wszystkim pochodzić od uprawnionego podmiotu, tj. powinien on co do zasady zostać wniesiony przez dłużnika (lub osoby uprawnione do jego reprezentacji) lub jego wierzycieli osobistych.
Wymagane załączniki i dokumenty
Koniecznym jest również załączenie do wniosku wymaganych załączników, takich jak dowód uiszczenia opłaty od wniosku oraz dowód uiszczenia zaliczki na pokrycie wydatków w toku prowadzenia postępowania upadłościowego. Wniosek wymaga również wskazania danych identyfikujących dłużnika, a także okoliczności, które uzasadniają wniosek oraz ich uprawdopodobnienie. Jeżeli wniosek o upadłość zgłasza dłużnik, do wniosku powinien dołączyć dokumenty szczegółowo wskazane w przepisach prawa upadłościowego, takie jak aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników, bilans dla celów postępowania oraz spis wierzycieli i podmiotów zobowiązanych majątkowo wobec dłużnika. W przypadku niedołączenia niektórych dokumentów należy wskazać przyczyny ich braku oraz uprawdopodobnić te okoliczności.
Merytoryczne rozstrzygnięcie wniosku
Etap ten kończy się wydaniem merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie wniosku, a więc ogłoszeniem upadłości lub oddaleniem wniosku. Możliwe są także rozstrzygnięcia o charakterze formalnym, takie jak odrzucenie wniosku lub umorzenie postępowania. Tylko wniosek, w wyniku którego doszło do merytorycznego rozstrzygnięcia przez sąd, może stanowić skuteczną obronę przed odpowiedzialnością za długi spółki. Jeśli sąd odrzuci wniosek, wniosek taki nie ma żadnej wartości dla członka zarządu.
Jak powinien wyglądać wniosek o upadłość spółki?
Szczegóły dotyczące sporządzenia wniosku o upadłość spółki znajdują się tutaj: https://likwidacjaspolki.com/wniosek-o-upadlosc-spolki-z-o-o/.
Badanie wniosku przez sąd
W ramach tego etapu sąd upadłościowy bada, czy wniosek został złożony przez legitymowany do tego podmiot, czy dłużnik posiada zdolność upadłościową oraz czy popadł w stan niewypłacalności, tj. czy w rzeczywistości nie ma zdolności do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Sąd ocenia również, czy w świetle powyższych okoliczności postępowanie upadłościowe ma sens.
Postępowanie w przedmiocie upadłości spółki i przedsiębiorcy
Drugo etap następuje wtedy, kiedy sąd upadłościowy uzna, że prowadzenie postępowania upadłościowego ma sens. Jest to tzw. „właściwe” postępowanie upadłościowe. Na ten etap procedury upadłościowej składają się następujące etapy:
- Zgłaszanie syndykowi wierzytelności przez wierzycieli;
- Opracowanie listy wierzytelności przez syndyka – przy uwzględnieniu
zarówno wierzytelności zgłoszonych, jak i tzw. wierzytelności z urzędu,
np. wynikających ze stosunku pracy lub zabezpieczonych hipoteką lub zastawem; - Przekazanie przez syndyka listy wierzytelności sędziemu-komisarzowi prowadzącemu postępowanie upadłościowe oraz jej obwieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym;
- Ustalenie składu masy upadłości;
- Likwidacja masy upadłości – sprzedaż majątku upadłego i wykonanie innych jego praw majątkowych;
- Podział funduszów masy pomiędzy wierzycieli;
- Zakończenie postępowania – stwierdzenie przez sąd zakończenia postępowania upadłościowego.
Takie postępowanie może trwać nawet kilka lat. Jest to zatem długotrwały proces, którego czas zależy głównie od ilości i rodzaju majątku upadłej spółki lub przedsiębiorcy, ale i ilości długów posiadanych przez spółkę.Po zakończeniu upadłości dokonuje się obwieszczenia o zakończeniu postępowania upadłościowego, upadły oraz osoby trzecie mogą wystąpić o wykreślenie wszystkich wpisów o upadłości w księgach wieczystych i rejestrach, upadły ma obowiązek odebrać od syndyka majątek, który wchodził w skład masy upadłości, a nie został zlikwidowany, a wszczęte przez syndyka procesy o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej upadłego, dokonanej ze szkodą dla wierzycieli, umarza się.
Poniżej omawiamy wpływ upadłości przedsiębiorcy na niektóre umowy przez niego zawarte, w tym m.in. na umowę o pracę, umowę zlecenie, umowę o dzieło, umowę pożyczki, leasingu oraz najmu i dzierżawy.
Co się dzieje, jeżeli pracodawca ogłosił upadłość?
W umowie o pracę pracownik zobowiązuje się do świadczenia pracy oznaczonego rodzaju, w określonym miejscu i czasie. Z kolei pracodawca zobowiązuje się do wypłaty pracownikowi wynagrodzenia. Samo złożenie wniosku o upadłość spółki w żaden sposób nie wpływa na stosunek pracy. Nic zatem nie zmienia się wówczas w relacji pracodawca-pracownik, choć sytuacja ta powinna być dla pracownika alarmująca.
W przypadku ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy przez sąd, jego pracownicy stają się jego wierzycielami. Są zaspokajani w pierwszej kolejności z tzw. masy upadłości, w szczególności, jeżeli chodzi o zaległe pensje. Nie muszą zgłaszać swoich wierzytelności syndykowi – ich wierzytelności są umieszczane na liście tzw. wierzytelności z urzędu. Mogą jednak zgłosić te wierzytelności, jeśli poddają w wątpliwość rzetelne prowadzenie spraw pracowniczych przez pracodawcę. Warto z całą pewnością być w kontakcie z syndykiem.
Wynagrodzenia a Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
Upadłość przedsiębiorcy budzi strach pracowników, którzy boją się o wypłatę swoich wynagrodzeń. Warto jednak pamiętać, że jeżeli pracodawca nie wypłaci pensji z uwagi na brak środków, mogą one wówczas zostać – chociaż częściowo – wypłacone z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Co więcej, wynagrodzenia i inne wierzytelności ze stosunku pracy podlegają spłacie w postępowaniu upadłościowym w pierwszej kolejności – jako wierzytelności kategorii pierwszej. Dopiero kiedy one zostaną spłacone, możliwa jest spłata innych należności, tj. podatków, należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Te mechanizmy chronią pracowników, którzy w końcu powinni doczekać się spłaty swoich należności, chociażby w części.
Szczegółowo na temat sytuacji pracowników upadłej spółki pisaliśmy tutaj: https://likwidacjaspolki.com/jaka-jest-sytuacja-pracownikow-po-ogloszeniu-upadlosci-przez-spolke/.
Rozwiązanie umów o pracę
Warto zauważyć, że upadłość pracodawcy nie powoduje automatycznego rozwiązania umów o pracę. Pracodawca każdej zatrudnionej osobie musi wręczyć wypowiedzenie bądź rozwiązać stosunek pracy za porozumieniem stron.
Wyłączenie szczególnej ochrony pracowników
Upadłość modyfikuje jednak niektóre regulacje Kodeksu pracy, pozbawiając pracowników szczególnej ochrony. W toku zwyczajnego prowadzenia działalności gospodarczej prawo chroni pracowników przed natychmiastowym zwolnieniem, a na pracodawcę nakłada szereg obowiązków, takich jak:
- obowiązek zawiadamiania na piśmie organizacji związkowych o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę z pracownikiem zatrudnionym na czas nieokreślony;
- zakaz wypowiadania umów o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku;
- zakaz złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu w czasie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, w tym w trakcie urlopu, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia;
- zakaz zwolnienia kobiet w ciąży i osób na macierzyńskim.
Upadłość przedsiębiorcy jest jednak sytuacją szczególną, wyłączającą powyższe regulacje.
Ochrona pracowników na urlopie wychowawczym
W przypadku upadłości przedsiębiorcy także pracownicy przebywający na urlopie wychowawczym tracą ochronę przed zwolnieniami. Nie obowiązuje wtedy zasada, zgodnie z którą pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie takiego urlopu do dnia jego zakończenia.
Bez ochrony pozostają też pracownicy, którzy na urlop wychowawczy się nie decydują, ale jako uprawnieni do niego korzystają z przysługującej im możliwości obniżenia wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mogliby przebywać na urlopie wychowawczym.
Skrócenie okresu wypowiedzenia
Upadłość pozwala pracodawcy również na skrócenie trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia do jednego miesiąca. Jeśli do tego dojdzie, pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia.
Upadłość spółki a umowa zlecenie
Definicja i podstawowe zasady
W rozumieniu Kodeksu cywilnego przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Podobnie jak w przypadku umowy o pracę, samo złożenie wniosku o upadłość nic oficjalnie nie zmienia w stosunku zlecenia. Niektóre umowy mogą jednak przewidywać, że jest to powód do rozwiązania umowy zlecenia w drodze wypowiedzenia.
Skutki upadłości dającego zlecenie
Skutki ogłoszenia upadłości dla umowy zlecenia ustawa uzależnia od tego, czy upadły był dającym zlecenie czy przyjmującym zlecenie. W pierwszym przypadku (upadły jest dającym zlecenie), skutkiem bankructwa będzie wygaśnięcie umowy zlecenia z dniem ogłoszenia upadłości. Wierzytelność z tytułu poniesionej wskutek tego straty może być dochodzona w postępowaniu upadłościowym.
Skutki upadłości przyjmującego zlecenie
W drugim przypadku (upadły jest przyjmującym zlecenie) umowa nie wygasa automatycznie, ale ustawodawca przyznał każdej ze stron możliwość odstąpienia od umowy. Stronom nie służy wówczas odszkodowanie, zatem nie ma obaw, że odstąpienie takie zostanie potraktowane jako działanie na szkodę upadłej spółki.
Możliwość odstąpienia od umowy przez strony
Przepisy prawa upadłościowego nie ograniczają kręgu podmiotów, które mogą odstąpić od umowy. Innymi słowy, od umowy może odstąpić każdy, kto jest stroną umowy i kto ma prawo do składania oświadczeń woli w tym zakresie.
Rola syndyka i zgody na odstąpienie
Jeżeli nie ustanowiono tymczasowego nadzorcy sądowego, nie jest potrzebna zgoda na odstąpienie od umowy przez upadłego. Przepis regulujący kwestię odstąpienia od umowy zlecenia dedykowany jest także syndykowi i kontrahentowi upadłego.
Wpływ upadłości przedsiębiorcy na umowę o dzieło
Charakter umowy o dzieło
Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Umowę o dzieło należy zakwalifikować jako umowę wzajemną – wykonanie oznaczonego dzieła jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony, tj. zapłaty wynagrodzenia.
Brak bezpośrednich regulacji a zastosowanie przepisów ogólnych
Złożenie wniosku o upadłość przedsiębiorcy nie ma żadnego oficjalnego wpływu na umowę o dzieło, w której występuje przedsiębiorca, który złożył wniosek o upadłość. Przepisy prawa upadłościowego nie regulują wprost wpływu postępowania upadłościowego na wykonywanie przez przedsiębiorcę umowy o dzieło. W tym zakresie zastosowanie znajdują przepisy prawa upadłościowego dotyczące tzw. umów wzajemnych.
Decyzje syndyka w sprawie umów wzajemnych
Jeżeli w dniu ogłoszenia upadłości zobowiązania z umowy wzajemnej nie zostały wykonane w całości lub części, syndyk może, za zgodą sędziego-komisarza:
- wykonać zobowiązanie upadłego i zażądać od drugiej strony spełnienia świadczenia wzajemnego,
- lub odstąpić od umowy ze skutkiem na dzień ogłoszenia upadłości.
Sytuacja wykonawcy i zamawiającego w przypadku upadłości
Jeżeli przedsiębiorca jest przyjmującym zamówienie, syndyk może, za zgodą sędziego, wykonać dzieło i zażądać wynagrodzenia. W razie, gdy przedsiębiorca jest zamawiającym, syndyk może zapłacić wynagrodzenie i żądać wykonania dzieła. Syndyk może również odstąpić od umowy ze skutkiem na dzień ogłoszenia upadłości.
Brak wyboru dla drugiej strony umowy
Drugiej stronie prawo wyboru nie służy i jest ona związana decyzją syndyka. Może jedynie żądać, aby syndyk w terminie 3 miesięcy oświadczył, czy umowę wykonuje, czy też od jej wykonania odstępuje, lub próbować wykorzystać ustawowe bądź umowne przesłanki pozwalające na rozwiązanie umowy o dzieło.
Rola sędziego-komisarza
Wydając zgodę, o której mowa powyżej, sędzia-komisarz kieruje się celem postępowania upadłościowego, biorąc także pod uwagę ważny interes drugiej strony umowy.
Wstrzymanie świadczenia przez drugą stronę
Druga strona, która ma obowiązek spełnić świadczenie wcześniej, może wstrzymać się ze spełnieniem świadczenia do czasu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wzajemnego. Prawo to nie przysługuje, jeżeli w momencie zawarcia umowy druga strona wiedziała lub powinna była wiedzieć o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości.
Upadłość, a umowa użyczenia
Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. W razie wydania rzeczy oraz ogłoszenia upadłości użyczającego lub biorącego do używania, umowa użyczenia ulega rozwiązaniu na żądanie jednej ze stron. W miejsce upadłego wchodzi syndyk masy upadłości niezależnie od tego, czy upadły był użyczającym, czy biorącym rzecz do używania i to jemu przysługuje prawo żądania rozwiązania umowy o którym mowa. Jeżeli rzecz nie była jeszcze wydana, umowa wygasa. Po ogłoszeniu upadłości żadna ze stron nie może zatem domagać się wydania albo przyjęcia rzeczy do używania.
Upadłość spółki, a umowa pożyczki
Charakter umowy pożyczki
Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy.
Skutki upadłości na umowę pożyczki
W razie upadłości jednej ze stron umowy pożyczki, umowa pożyczki wygasa, gdy przedmiot pożyczki nie został jeszcze wydany. Do czasu wydania takiego postanowienia przez sąd na podstawie przepisów prawa upadłościowego nie można nic zrobić.
Wykonanie umowy pożyczki przed ogłoszeniem upadłości
Jeśli umowa pożyczki została wykonana, należy zwrócić uwagę na kilka istotnych skutków prawnych, które nastąpią w zależności od sytuacji, w której nastąpiło wykonanie umowy:
- Przypadek 1: Jeśli nastąpiło przekazanie przedmiotu pożyczki przed ogłoszeniem upadłości pożyczkobiorcy, pożyczkodawcy przysługuje wierzytelność wobec upadłego (tj. roszczenie o zwrot przedmiotu pożyczki), podlegająca zgłoszeniu do masy upadłości na zasadach ogólnych.
- Przypadek 2: Jeśli umowa wygasła z powodu upadłości pożyczkobiorcy, ale pożyczkodawca spełnił świadczenie objęte umową (np. dokonał przelewu na rachunek bankowy upadłego), świadczenie to jest nienależne. Syndyk zobowiązany byłby do jego zwrotu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia masy upadłości.
- Przypadek 3: Jeśli ogłoszono upadłość pożyczkodawcy, a po ogłoszeniu upadłości upadły przekazał pożyczkobiorcy pożyczkę, syndyk na zasadach ogólnych powinien dochodzić jej zwrotu.
- Przypadek 4: W przypadku pożyczki udzielonej przed ogłoszeniem upadłości pożyczkodawcy, jest ona nadal spłacana na zasadach wynikających z umowy.
Upadłość a kredyty
Charakter umowy kredytu
Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
Różnice między kredytem a pożyczką
Umowa kredytu istotnie różni się od umowy pożyczki:
- Kredyt dotyczy wyłącznie środków pieniężnych, podczas gdy pożyczka może obejmować pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku.
- Pożyczka przenosi własność przedmiotu pożyczki, natomiast kredyt tego nie robi.
- Pożyczka może być nieoprocentowana, kredyt zawsze podlega oprocentowaniu.
- Kredyt może udzielić wyłącznie bank, pożyczkodawcą może być każdy.
- Umowa kredytu wchodzi w życie z chwilą jej zawarcia, a pożyczka dopiero w momencie wydania jej przedmiotu.
Skutki upadłości na umowę kredytu
Z dniem ogłoszenia upadłości umowa kredytu wygasa, jeżeli przed tym terminem kredytodawca nie przekazał środków pieniężnych do dyspozycji upadłego. Kredytodawca może dochodzić naprawienia szkody w postępowaniu upadłościowym, zgłaszając wierzytelności syndykowi.
Częściowa wypłata środków przed upadłością
W razie oddania do dyspozycji upadłego przed dniem ogłoszenia upadłości części środków pieniężnych, upadły traci prawo do żądania wypłaty części nieprzekazanej.
Wpływ upadłości na umowę najmu i dzierżawy
Charakterystyka umów najmu i dzierżawy
Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Z kolei przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz.
Wpływ upadłości na umowy najmu i dzierżawy
W razie ogłoszenia upadłości, umowa najmu lub dzierżawy pozostaje w mocy, pod warunkiem, że przedmiot umowy (określona nieruchomość) został przed ogłoszeniem upadłości wydany najemcy lub dzierżawcy. Oznacza to, że dla pozostania umowy w mocy konieczne jest wejście przez najemcę lub dzierżawcę w posiadanie nieruchomości, tj. musi mu ona zostać realnie udostępniona.
Wątpliwości dotyczące skutków niewydania przedmiotu umowy
Jeżeli nieruchomość nie została wydana, powstają wątpliwości, czy umowa wygasa. W wyrokach sądów pojawiają się poglądy, że umowa w takich sytuacjach nie wygasa, gdyż ustawodawca nie przewidział takiego skutku wprost. Syndyk może w takim przypadku zażądać wykonania umowy lub od niej odstąpić.
Prawo wypowiedzenia umowy przez syndyka
Syndyk może wypowiedzieć umowę najmu lub dzierżawy z zachowaniem trzymiesięcznego terminu wypowiedzenia, nawet jeśli w umowie przewidziano dłuższy okres wypowiedzenia lub wypowiedzenie było niedopuszczalne. Druga strona umowy może ją wypowiedzieć na zasadach ogólnych, z zachowaniem ustawowych lub umownych terminów wypowiedzenia.
Odszkodowanie za rozwiązanie umowy
Druga strona rozwiązanej umowy może dochodzić odszkodowania w postępowaniu upadłościowym, zgłaszając swoje roszczenia syndykowi.
Odstąpienie od umowy przed wydaniem przedmiotu najmu lub dzierżawy
Jeżeli przedmiot najmu lub dzierżawy w dniu ogłoszenia upadłości nie był jeszcze wydany upadłemu, każda ze stron może odstąpić od umowy w terminie dwóch miesięcy od ogłoszenia upadłości. Odstąpienie nie pociąga za sobą obowiązku odszkodowania.
Kontynuacja umowy po wydaniu przedmiotu umowy
W przypadku, gdy przedmiot najmu lub dzierżawy został wydany, odstąpienie od umowy nie jest możliwe, a umowa jest wykonywana. Syndyk może jednak wypowiedzieć umowę, jeśli jej dalsze trwanie utrudnia prowadzenie postępowania upadłościowego.
Wypowiedzenie w przypadku przedsiębiorstwa upadłego
Jeśli nieruchomość, której dotyczy umowa, była związana z prowadzeniem przedsiębiorstwa upadłego, wypowiedzenie następuje z zachowaniem trzymiesięcznego terminu. W innych przypadkach obowiązują terminy ustawowe lub umowne, chyba że umowa przewiduje krótsze okresy wypowiedzenia.
Upadłość, a umowa leasingu
Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego. W przypadku ogłoszenia upadłości korzystającego z rzeczy na podstawie umowy leasingu syndyk może, za zgodą sędziego-komisarza, odstąpić z dniem ogłoszenia upadłości od umowy leasingu.
Odstąpienie od umowy leasingu przez syndyka
Odstąpienie od umowy leasingu przez syndyka jest fakultatywne i powinno nastąpić, jeśli realizacja umowy leasingu pozbawiona jest znaczenia dla prawidłowego zarządu masą upadłości. Jeśli kontynuowanie tej umowy nie wiąże się z przysporzeniem określonych korzyści i nie ma ekonomicznego uzasadnienia, syndyk powinien od takiej umowy odstąpić. Odstąpienie od umowy wywołuje skutek w postaci zwrotu wzajemnych świadczeń. Druga strona umowy może dochodzić dwóch roszczeń: z tytułu wykonania zobowiązania wzajemnego i naprawienia szkody poniesionej w związku z niewykonaniem umowy w toku postępowania upadłościowego.
Kontynuowanie umowy leasingu
W przypadku natomiast kontynuowania umowy zobowiązania z tego tytułu (opłaty leasingowe i inne należności) stanowią zobowiązania masy upadłości. W razie ogłoszenia upadłości finansującego leasing przepisy ustawy o odstąpieniu od umowy przez syndyka nie stosuje się. Stronom umowy przysługuje, na zasadach ogólnych, ustawowe, a także umowne prawo rozwiązania umowy – jeśli umowa je przewiduje.
Upadłość a umowa agencyjna
Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośrednictwa, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu. W przeciwieństwie do umowy zlecenia i komisu umowa agencyjna wygasa w przypadku upadłości każdej ze stron. W razie upadłości dającego zlecenie agent ma prawo dochodzić w postępowaniu upadłościowym swojej wierzytelności powstałej z tytułu straty poniesionej wskutek wygaśnięcia umowy.
Upadłość a umowa rachunku bankowego i rachunku papierów wartościowych
Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Rachunkami papierów wartościowych są natomiast rachunki, na których zapisywane są zdematerializowane papiery wartościowe prowadzone przez uprawnione do tego podmioty.
Ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na umowy rachunku bankowego lub umowy rachunku papierów wartościowych.
Zabezpieczenie majątku dłużnika w postępowaniu o ogłoszenie upadłości – wpływ na umowy zawarte przez upadłego
Majątek dłużnika zostaje obligatoryjnie zabezpieczony po ogłoszeniu upadłości dłużnika (od tego momentu nazywanego upadłym), poprzez wydanie całego majątku syndykowi, przy jednoczesnym pozbawieniu upadłego zarządu nad tym majątkiem (masą upadłości). Jednak aby zapewnić ochronę interesów wierzycieli na każdym etapie postępowania, zabezpieczenie majątku dłużnika będzie możliwe nie tylko w czasie wyżej opisanego tzw. „właściwego postępowania upadłościowego”, tj. po ogłoszeniu upadłości, ale także i przed tym, czyli już na etapie postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Na decyzje sądu o ogłoszenie upadłości spółki czy przedsiębiorcy czeka się bowiem kilka miesięcy – co najmniej!
Zabezpieczenie majątku dłużnika poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego
Zabezpieczenie majątku dłużnika odbywa się, w przeważającej liczbie wypadków, poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego. Zabezpieczenie majątku dłużnika ma przede wszystkim na celu niedopuszczenie do sytuacji, w której mogłoby dojść do nieprawidłowego uszczuplenia przyszłej masy upadłości i pokrzywdzenia w ten sposób wierzycieli. Tymczasowy nadzorca sądowy, który stanowi główną instytucję zabezpieczającą, jest gwarantem prawidłowego prowadzenia interesów dłużnika oraz równego zaspokajania wierzycieli. Dłużnik po ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego jest uprawniony do dokonywania czynności zwykłego zarządu. Na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu jest wymagana zgoda tymczasowego nadzorcy sądowego pod rygorem nieważności czynności.
Obawa ukrycia majątku oraz ustanowienie zarządu przymusowego
Jeżeli powstanie obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub w inny sposób działał na szkodę wierzycieli, a także gdy dłużnik nie wykonuje poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego, sąd może orzec o ustanowieniu na majątku dłużnika zarządu przymusowego. Równolegle do tymczasowego nadzorcy sądowego, sąd może zastosować także inne instytucje zabezpieczające, z wyłączeniem zabezpieczenia poprzez ustanowienie zarządu przymusowego. Udzielenie zabezpieczenia poprzez ustanowienie zarządcy przymusowego wyklucza bowiem możliwość zastosowania innych sposobów zabezpieczeń. Zarządca przymusowy sprawuje zarząd nad całą masą upadłości. W praktyce ustanowienie zarządu przymusowego oznacza, że dłużnikowi odbiera się prawo sprawowania zarządu nad majątkiem na czas rozpoznawania wniosku o ogłoszenie upadłości.
Wpływ zabezpieczenia na wykonywanie przez dłużnika umów
Sposób zabezpieczenia ma wpływ na wykonywanie przez dłużnika umów. W razie ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego, dłużnik musi bowiem każdorazowo rozważyć, czy np. odstąpienie lub wypowiedzenie danej umowy będzie czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, na którą to czynność będzie wymagana zgoda tymczasowego nadzorcy sądowego.
Zakres czynności zwykłego zarządu
Zauważyć przy tym należy, że na ogół uznaje się, że nie jest możliwe określenie z góry katalogu czynności mieszczących się w granicach zwykłego zarządu czy też przekraczających te granice. Przykładowo zbycie nieruchomości zdaje się być czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu – tak właśnie będzie w większości przypadków, lecz jednak, gdy odbędzie się to w ramach prowadzenia przedsiębiorstwa trudniącego się sprzedawaniem nieruchomości, czynność taka mogłaby zostać na gruncie określonego stanu faktycznego uznana za czynność mieszczącą się w zakresie zwykłego zarządu. Ocena charakteru danej czynności musi więc zawsze przebiegać na gruncie określonej sprawy.
Wpływ postępowania upadłościowego na umowy
Podsumowując, prawo upadłościowe wiąże z ogłoszeniem upadłości szereg skutków dla zawartych przez przedsiębiorcę umów. Skutki te mają znaczenie zarówno dla pracowników, jak i dla kontrahentów, a także wpływają na różne rodzaje umów zawartych przez przedsiębiorcę.
Skutki dla umowy o pracę
Dla umowy o pracę najważniejszym skutkiem jest utrata przez pracowników szczególnych uprawnień pracowniczych. Warto przy tym pamiętać, że samo ogłoszenie upadłości nie powoduje jednak automatycznego rozwiązania tych umów i koniecznym jest rozwiązanie ich za wypowiedzeniem lub porozumieniem stron.
Skutki dla umowy zlecenia
Dla umowy zlecenia skutki różnią się w zależności od tego czy upadły był dającym zleceniem czy przyjmującym zlecenie. W pierwszym przypadku skutkiem bankructwa będzie wygaśnięcie umowy zlecenia z dniem ogłoszenia upadłości. W drugim przypadku umowa nie wygasa automatycznie, ale ustawodawca przyznał każdej ze stron możliwość odstąpienia od umowy. Przepisy prawa upadłościowego nie ograniczają kręgu podmiotów, które mogą odstąpić od umowy. Innymi słowy od umowy może odstąpić każdy kto jest stroną umowy i kto ma prawo do składania oświadczeń woli w tym zakresie. Jeżeli nie ustanowiono tymczasowego nadzorcy sądowego nie jest potrzebna zgoda na odstąpienie od umowy przez upadłego. Przepis dedykowany jest także syndykowi i kontrahentowi upadłego.
Skutki dla umowy o dzieło
Dla umowy o dzieło zastosowanie znajdują przepisy prawa upadłościowego dot. tzw. umów wzajemnych, które stanowią, że jeżeli w dniu ogłoszenia upadłości zobowiązania z umowy wzajemnej nie zostały wykonane w całości lub części, syndyk może, za zgodą sędziego-komisarza, wykonać zobowiązanie upadłego i zażądać od drugiej strony spełnienia świadczenia wzajemnego lub od umowy odstąpić ze skutkiem na dzień ogłoszenia upadłości.
Skutki dla umowy użyczenia
W przypadku umowy użyczenia, jeżeli rzecz już została wydana, umowa ulega rozwiązaniu na żądanie jednej ze stron. Jeżeli rzecz nie była jeszcze wydana, umowa wygasa.
Skutki dla umowy pożyczki
Umowa pożyczki wygasa, gdy przedmiot pożyczki nie został jeszcze wydany.
Skutki dla umowy kredytu
W przypadku umowy kredytu, z dniem ogłoszenia upadłości umowa ta wygasa, jeżeli przed tym terminem kredytodawca nie przekazał środków pieniężnych do dyspozycji upadłego. W razie oddania do dyspozycji upadłego przed dniem ogłoszenia upadłości części środków pieniężnych, upadły traci prawo do żądania wypłaty części nieprzekazanej.
Skutki dla umowy najmu i dzierżawy
Jeżeli chodzi o umowę najmu i dzierżawy, to po ogłoszeniu upadłości pozostają one w mocy, pod warunkiem, że przedmiot umowy (określona nieruchomość), został przed ogłoszeniem upadłości wydany najemcy lub dzierżawcy. W razie niewydania przedmiotu najmu/dzierżawy umowa nie wygasa, a syndyk może zażądać wykonania umowy albo od niej odstąpić. Syndyk może także wypowiedzieć umowę najmu lub dzierżawy nieruchomości z zachowaniem trzymiesięcznego terminu wypowiedzenia, chociażby nawet w świetle kodeksu cywilnego lub postanowień umowy jej wypowiedzenie było niedopuszczalne albo okres wypowiedzenia był dłuższy niż trzy miesiące.
W przypadku, w którym upadły jest najemcą lub dzierżawcą, a w dniu ogłoszenia upadłości przedmiot najmu lub dzierżawy nie był jeszcze wydany upadłemu, każda ze stron może odstąpić od umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości. Jeżeli przedmiot najmu lub dzierżawy w dniu ogłoszenia upadłości był już wydany upadłemu, odstąpienie przez którakolwiek ze stron nie wchodzi już w grę, bowiem umowa jest wykonywana. Syndyk może wówczas wypowiedzieć umowę najmu lub dzierżawy, także wtedy, gdy wypowiedzenie tej umowy przez upadłego nie było dopuszczalne.
Skutki dla umowy leasingu
Co się tyczy umowy leasingu, w przypadku ogłoszenia upadłości korzystającego z rzeczy na podstawie umowy leasingu syndyk może, za zgodą sędziego-komisarza, odstąpić z dniem ogłoszenia upadłości od umowy leasingu. W przypadku natomiast kontynuowania umowy zobowiązania z tego tytułu (opłaty leasingowe i inne należności) stanowią zobowiązania masy upadłości.
Skutki dla umowy agencyjnej oraz innych umów
Umowa agencyjna wygasa w przypadku upadłości każdej ze stron. Ogłoszenie upadłości nie ma natomiast wpływu na umowy rachunku bankowego lub umowy rachunku papierów wartościowych.
Samo złożenie wniosku o upadłość spółki nie ma natomiast właściwie żadnego wpływu na umowy zawarte przez potencjalnego przyszłego upadłego. Dla drugiej strony umowy powinna być to jednak informacja, że w bliskiej perspektywie jest potencjalny problem i wobec tego powinien on rozważyć, czy opłaca mu się realizować umowę, czy też może trzeba próbować z niej uciekać.
Podsumowanie
Prawo upadłościowe wiąże z ogłoszeniem upadłości wiele skutków dla zawartych przez przedsiębiorcę umów. W przypadku umów o pracę, zlecenie, dzieło, najmu czy leasingu, skutki są zróżnicowane i wymagają analizy każdej sytuacji indywidualnie.
Jeśli potrzebujesz więcej informacji na temat wpływu złożenia wniosku o upadłość spółki lub ogłoszenia upadłości spółki na umowy, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią. Oferujemy pełne wsparcie prawną w zrozumieniu skomplikowanych aspektów prawa upadłościowego oraz w analizie indywidualnych przypadków. Skontaktuj się z nami już dziś!
